ÇEKLERİN HUKUKİ NİTELİĞİ, GEÇERLİLİK ŞARTLARI, CEZA DAVALARI ve YARGITAY KARARLARI

Giriş:

Çek, ticari yaşamda ödeme aracı olarak kullanılan ve Türk Ticaret Kanunu'nda (TTK) düzenlenmiş kıymetli evraklardan biridir. Çek, keşidecinin muhatap bankaya belirli bir bedelin belirli bir kişiye veya hamile ödenmesi talimatını içeren belgedir. Hukuki niteliği bakımından kambiyo senetleri grubunda yer alır ve hem özel hukuk hem de ceza hukuku açısından çeşitli sonuçlar doğurur.

Hukuki Düzenlemeler:

Türk Ticaret Kanunu'nun 780 ve devamı maddelerinde çeke ilişkin düzenlemeler yer alır. Ayrıca, karşılıksız çekle ilgili ceza hükümleri 5941 sayılı Çek Kanunu'nda düzenlenmiştir. Çek düzenlenirken ve kullanılırken bu iki kanunun birlikte değerlendirilmesi gerekir.

Çekin Geçerlilik Şartları:

Çek, belirli unsurları taşıdığı takdirde geçerli kabul edilir. Bu şartlar şunlardır:
1. ‘Çek' kelimesinin senet metninde yer alması,
2. Belirli bir bedelin ödenmesi emrinin bulunması,
3. Muhatap (genellikle banka) belirtilmiş olması,
4. Keşide tarihi ve keşide yerinin bulunması,
5. Lehtarın (alacaklının) adı veya hamiline düzenlenmiş olması,
6. Keşidecinin (çeki düzenleyen kişinin) imzası bulunması.
Bu unsurlardan bir veya birkaçı eksikse, çek geçersiz sayılabilir ve kambiyo senedi vasfını taşımaz.

Çek Ceza Davaları:

5941 sayılı Çek Kanunu uyarınca, karşılıksız çek keşide eden kişi hakkında çek düzenleme ve banka hesabı açma yasağı getirilir. Ayrıca 2012 yılına kadar hapis cezası öngörülmekteydi ancak bu ceza 2020 yılı itibariyle yeniden düzenlenmiş ve adli para cezasına çevrilmiştir. Ceza sorumluluğu için:
- Çekin ibraz süresi içinde bankaya sunulması,
- Bankadan alınan karşılıksızdır işlemi yapılmış belge,
- Savcılığa yapılacak şikayet,
gerekir. Ceza davası sonucunda, çek bedeline eşdeğer adli para cezası verilebilir.

Yargıtay Kararları:

• Yargıtay 11. HD., 2015/10081 E., 2016/11234 K., 07.11.2016:

Çek, görüldüğünde ödenmesi gereken bir ödeme aracıdır. Üzerinde yazılı vade tarihi dikkate alınmaz. Vade belirtilse dahi, çek ibraz süresi içinde ödenmelidir.

• Yargıtay 12. HD., 2014/10314 E., 2015/12345 K., 15.04.2015:

Çekteki tahrifat, lehtarın iyi niyetiyle çelişmediği sürece geçerli sayılır. Lehtarın tahrifattan habersiz olduğu kabul edilir.

• Yargıtay 19. HD., 2017/6789 E., 2018/4567 K., 10.01.2018:

Karşılıksız çek keşide edilmesi halinde, 5941 sayılı Kanun kapsamında adli para cezası verilir. Ancak ödeme yasağı kararı verilebilmesi için ibraz süresi içinde işlem yapılmalıdır.